تعریف آموزش بهداشت
به طور کلی، آموزش و بهداشت عبارت است از «تشویق و ترغیب مردم برای قبول و نگاهداری رفتار و اعمالی که برای ادامه زندگی سالم ضروری است، و هم چنین به کاربردن عقل و منطق برای استفاده صحیح از خدمات بهداشتی که در دسترس آنان است.»
نقش آموزش بهداشت در آگاه کردن مردم برای پیشگیری از بیماری ها و استفاده صحیح از خدمات بهداشتی :
آموزش بهداشت درآگاه کردن مردم از بیماری ها و خطرات آنها نقش اصلی و عمده را دارد. هر چقدر خدمات بهداشتی مختلف از طرف دولت در اختیار مردم قرار گیرد، در صورتی که مردم نسبت به استفاده از آنها آگاهی و اعتقاد نداشته باشند، بی ثمر خواهد بود. هیچ برنامه بهداشتی ، بدون آموزش موفق نخواهد بود و عدم اطلاع و اعتقاد مردم در مورد برنامه های بهداشتی موجب اتلاف وقت ، بودجه و نیروی انسانی خواهد بود.
اهداف آموزش بهداشت :
اهداف آموزش بهداشت عبارت است از :
۱ – تغییر رفتار در مردم و جایگزین کردن عادات بهداشتی به جای عادات غیربهداشتی
۲ – قرار دادن سلامت به عنوان یک ارزش اجتماعی
۳ – تشویق مردم در استفاده صحیح از خدمات بهداشتی
مراحل آموزش بهداشت :
گام اول در آموزش بهداشت، اطلاع دادن به مردم است درباره آنچه که باید در زمینه یک زندگی سالم بدانند تا از یک تندرستی کامل جسمی، روانی و اجتماعی بهره مند شوند. پس از اطلاع و آگاهی نسبت به آن ، باید نسبت به آن مسأله دید و یا نگرش مناسب پیدا کرد و یا نسبت به انجام آن کار متقاعد شد. در مرحله آخر انجام یک عمل بهداشت می گویند.
نقش گروه های کمکی در آموزش بهداشت :
آموزش بهداشت به طور رسمی و غیررسمی از طریق وزارت بهداشت و توسط افرادی که مربی بهداشت نامیده می شوند، انجام می گیرد.
آموزش بهداشت به این افراد محدود نمی شود، بلکه تمام افرادی که به نحوی با مردم سر و کار دارند، می توانند نقش مهمی، در این امور داشته باشند. یکی از این گروه ها، روحانیون هستند که به دلیل تماس مستقیم و نزدیک با مردم قادر به انجام چنین کاری هستند . این افراد می توانند در مجالس سخنرانی و یا سایر برنامه هایی که در ارتباط با مردم هستند، مطالب و نکات بهداشتی لازم را با آنان در میان بگذارند.
روش های آموزش بهداشت:
۱ – آموزش جمعی : این آموزش ها غالباً با استفاده از وسایل ارتباط جمعی مانند رادیو، تلویزیون ، روزنامه، مجله، کتاب و امثال اینها به مردم داده می شود. از معایب و محدودیت این روش می توان، یک طرفه بودن آن، معین نبودن گروه آموزش گیرنده، عدم آشنایی کافی آموزش دهندگان با اختصاصات فردی، خانوادگی آموزش گیرندگان ، ملزم نبودن گروه مورد نظر برای استفاده از آموزش ها، نبودن روابط انسانی مؤثر در آموزش بین آموزش دهندگان و آموزش گیرندگان را نام برد. از ویژگی های آموزش جمعی می توان امکان انتشار آموزش ها را در زمان معین بین عده زیادی از افراد نام برد که غالباً به طریق دیگری به آنان دسترسی نیست.
۲ – آموزش گروهی : در این نوع آموزش ها، به افرادی از یک طبقه معین اجتماعی ، در مورد مسائل بهداشتی ، آموزش داده می شود. از ویژگی های این روش این است که به دلیل رو در رو بودن آموزش دهندگان گیرندگان امکان بحث و شکافتن جنبه های گوناگون یک مسأله بهداشتی وجود دارد. افراد آموزش گیرنده، عقاید خود را مطرح می کنند و تبادل اطلاعات، موجب تکمیل معلومات آنها می شود.
این روش نیز دارای نواقص و محدودیت هایی است زیرا به سبب اختلاف هایی که در روش آموزش گیرندگان وجود دارد، ممکن است آموزش برای افراد از گروه مفید نباشد و یا حداقل فایده مورد انتظار را نداشته باشد و یا عده ای از افراد شرکت کننده در آموزش بنا به ملاحظاتی عقاید خود را صریح بیان نکنند و یا آنهایی که کمرو هستند، به طور جدی در بحث شرکت نکنند.
۳ – آموزش های فردی : آموزش های فردی چهره به چهره بهترین نوع آموزش ها هستند که دو طرف می توانند مفاهیم را درست درک کنند، مشکلات بهداشتی خود را مطرح و بررسی کنند و بالاخره به نتایجی برسند که در روش زندگی خود تغییراتی دهند. این روش با تمام فاید بخش بودنش، به دلیل امکانات محدودی که از نظر زمان و نیروی انسانی ورزیده برای آموزش بهداشت وجود دارد، اکثراً با دامنه محدودی اجرا می شود.
پیشرفتهایی که در دهه گذشته در زمینه تعریف مفهوم ارتقای سلامت توسط
متخصصان انجام گرفته ، دیدگاه جدیدی را در رابطه با نقش آموزش سلامت به عنوان
بخش مرکزی و اساسی جنبشهای نوین سلامت عمومی به وجود آورده است . در
نظریه نوین سلامت عمومی ، تأثیر محیط ( اجتماعی ، اقتصادی و انسانی ) بر سلامت
مورد توجه قرار گرفته که بنابر نظر Tones بر اساس چنین دیدگاهی دو نقش جدید
برای آموزش سلامت ایجاد شده است :
الف ) آموزش سلامت باید سطح آگاهیهای عمومی در مورد تأثیر محیط
( اقتصادی ، اجتماعی و انسانی ) بر سلامت و یا عدم سلامت و نیز نابرابری در توزیع
منابع سلامت را بالا ببرد .
ب ) نکته دیگر آن است که آموزش سلامت با بالا بردن سطح دانش و مهارت-
های افراد ، باید به آنها کمک کند تا در مورد سلامت خود و خانواده و جامعه ای که
در آن زندگی می کنند ، قادر به تصمیم گیری شوند .
( ۱۹۸۵ ( Tannahill الگویی را برای ارتقای سلامت مطرح کرده که تا
حدود زیادی وابستگی و ارتباط میان سه فاکتور : آموزش سلامت ، حفاظت از سلامت
و پیشگیری از بیماری را ، روشن میسازد . آموزش سلامت در هر یک از حوزههای
مورد اشاره در الگوی Tannahill برای ارتقای سلامت شامل : آموزش سلامت به
دست اندرکاران و همچنین آموزش سیاستگذاران مربوطه و نیز آموزش سلامت
همگانی به مردم است . طبق این مدل آموزش سلامت علاوه بر مرز مشترک خود با
پیشگیری از بیماری و حفاظت از سلامت ، دارای وظایف انحصاری مورد نظر در
تعریف Tones نیز می یاشد . آموزش سلامت به عنوان بخشی از استراتژیهای
توسعه اجتماعی نیز استفاده می شود . هدف در اینجا استفاده از آموزش سلامت برای
آموزش تواناییها و مهارتهای زندگی و ارتقای سطح آگاهی مردم در مورد تأثیر
فاکتورهای اجتماعی ، اقتصادی و فردی بر سلامت و همچنین ایجاد تغییرهای مثبت
در محیط های اجتماعی از طریق تأثیر گذاری بر سیاستهای اجتماعی در راستای
سلامت می باشد . بدون وجود ساختاری مناسب برای آموزش سلامت در بخش
سلامت کشور نمی توان به اهداف آموزش سلامت به عنوان یکی از فاکتورهای اصلی ارتقای سلامت بویژه در وظایف انحصاری آموزش سلامت (خارج از مرزهای مشترک
آموزش سلامت با فاکتورهای پیشگیری از بیماری و حفاظت از سلامت )دست یافت .
منشور Ottawa برای ارتقای سلامت ( ۱۹۸۶ ( روشن ترین بیانیه ای است که
اصول جنبش نوین سلامت عمومی در آن ذکر شده است . منشور Ottawa جنبش
ارتقای سلامت را این طور معنی می کند:
• ایجاد سیاست های حامی سلامت
• ایجاد محیط های حامی سلامت و حفاظت شده
• توسعه اقدام جامعه
• توسعه مهارتهای فردی که تمامی این اقدامها نیازمند
توسعه آموزش سلامت به دست اندرکاران ،
سیاستگذاران و مردم است و برای توسعه چنین
آموزش سلامتی ، وجود ساختاری علمی و کاربردی در
بخش سلامت کشور ، یک ضرورت است .
۱-دادن آگاهی به مردم : این هدف با آگاهسازی مردم و انتشار دانش علمی در باره پیشگیری از بیماری ها و ارتقای سلامت تحقق می یابد .اگاهی یافتن موانع پیش داوری و پندار نادرست را از بین می برد
۲-ایجاد نگرش مثبت : هدف دوم آموزش سلامت از هدف اول مهم تر است چون تنها آگاه کردن مردم از سلامت و بهداشت کافی نیست . مردم باید علاقه مند شوند که عادات و روش زندگی خود را دگرگون سازند .
۳-رفتار سلامت : نهایت هدف آموزش سلامت تغییر رفتار و جایگزین کردن رفتا های سلامت زا در جامعه است .
۴-آموزش سلامت با بالا بردن سطح دانش و مهات افراد به آنها کمک می کند تا در مورد سلامت خود و خانواده و جامعه ای که در آن زندگی می کنند قادر به تصمیم گیری شوند .
۵-در آموزش سلامت تعالی رفتار های سالم در جامعه اعم از سلامت محوری در رفتار و نگرش سیاستمداران ، ارتقای سلامت در برنامه ریزی های محلی و رفتار های سلامت گرایانه در آحاد مردم دنبال می شود .
۶-هدف آموزش سلامت قرار دادن سلامت به عنوان یک ارزش اجتماعی ، تشویق مردم در استفاده صحیح از خدمات بهداشتی و آگاه کردن آـنها از نیاز های خود و الویت بندی آنها و جلب همکاری و مشارکت آنها برای رسیدن به جامعه سالم و سلامت جامعه است.
۷-اموزش سلامت تقاضای استفاده از مراکز بهداشتی را درطول زندگی افراد کاهش داده و موجب " افزلیش زندگی برای سالها " خواهد شد . بنابر این می تواند در کاهش تقاضا و هزینه های خدمات درمانی بسیار موثر باشد .
۸-دیدگاه آینده نگرانه آموزش سلامت بر رویکرد مکتب اصالت " نشاط " اهمیت آموزش سلامت را به عنوان یک رویکرد برای توانمند سازی مردم و جوامع در برخورداری از یک زندگی باکیفیت و پرنشاط نشان می دهد.
آموزش بهداشت اولین جزء از اجزای مراقبتهای بهداشتی اولیه می باشد. قصد و هدف آموزش بهداشت این است که به مردم کمک شود تا مشکلات بهداشتی خودشان را بشناسند ، برای مشکلات راه حل پیدا کنند و با بکار بستن راه حل ها مشکلاتشان را خود حل کنند زیرا تا زمانی که مردم خود در رفع مشکلات مشارکت نکنند نمی توان در برنامه های بهداشتی موفق گردید.
همانطور که اطلاع دارید آموزش بهداشت نه تنها یک وظیفه ، بلکه مهمترین وظیفه هر کارمند بهداشتی است و برای هر کارمند بهداشتی مهم است که بداند چرا آموزش بهداشت جنبه مهم و ارزشمندی از کارش می باشد.
